Ustanowienie służebności przesyłu a przedawnienie roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie nieruchomości.

Bardzo często, po ustanowieniu służebności przesyłu, właściciele nieruchomości domagają się od przedsiębiorstwa energetycznego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie ze swojej własności, na której posadowione są urządzenia będące własnością pozwanego przedsiębiorstwa za czas poprzedzający ustanowienie służebności przesyłu. Uprawnienia to jednak nie jest nieograniczone w czasie i ulega przedawnieniu.

Zgodnie z treścią art. 118 k.c., jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. Terminy, o których mowa w art. 118 k.c. mają znaczenie ogólne, a liczne przepisy przewidują inne terminy. Każdy przepis prawa cywilnego regulujący terminy przedawnienia jest przepisem szczególnym i wyłącza zastosowanie art. 118 k.c.

Co do zasady, roszczenie właściciela z tytułu bezumownego korzystania z jego nieruchomości (rzeczy) nie jest roszczeniem o świadczenie okresowe i ulega ogólnym terminom przedawnienia (tj. sześcioletniemu, a w przypadku roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzyletniemu). Jednakże, nie można zapominać o przepisie szczególnym, jakim jest w tej sytuacji art. 229 kc. Zgodnie z art. 229 § 1 zd. 1 k.c. roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.

Uwzględniwszy art. 229 §1 k.c. w ocenie przedawnienia roszczeń właściciela z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości, należy dojść do wniosku, iż właściciel w okresie roku od dnia zwrotu nieruchomości może dochodzić wynagrodzenia za czas korzystania z jego rzeczy przez posiadacza w złej wierze nieprzekraczający terminów przedawnienia z art. 118 k.c. Innymi słowy, roszczenie właściciela przedawnia się z upływem 6 bądź 3 lat począwszy od dnia, w którym mógł się domagać zaspokojenia, jednak nie później, niż w ciągu roku od dnia zwrotu nieruchomości.

Tym samym, aby właściwie obliczyć termin przedawnienia, trzeba ustalić termin zwrotu rzeczy w rozumieniu art. 229 §1 k.c. Pojęcie zwrotu rzeczy nie jest bliżej zdefiniowane przez ustawodawcę. Sąd Okręgowy w Poznaniu w uzasadnieniu wyroku w sprawie o sygn. akt: I C 1631/20 stwierdził, że termin „zwrot rzeczy” winien być bowiem traktowany szeroko. Zwrotem rzeczy jest likwidacja stanu niezgodnego z prawem, czyli stanu władania cudzym gruntem bez tytułu prawnego. W takiej sytuacji zwrotem rzeczy będzie każda sytuacja faktyczna i prawna, która powoduje likwidację stanu takiej bezprawności (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 października 2007 r., I ACa 952/06, Apel. W-wa 2009/1/4). Zwrot rzeczy następuje także wtedy, gdy ustaje stan posiadania bez tytułu prawnego między stronami i ten stan ustał właśnie w tym momencie, kiedy ustanowiona została służebność przesyłu. Nie ma już bowiem stosunku pomiędzy tym właścicielem i tym posiadaczem. Sąd Okręgowy w Poznaniu podzielił także pogląd, wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 4.10.2007 r. (I A Ca 952/06), zgodnie z którym przez „zwrot” rzeczy w rozumieniu art. 229 k.c. należy rozumieć nie tylko fizyczne wydanie rzeczy, ale także likwidację stanu korzystania z tej rzeczy bez tytułu prawnego w drodze np. ustanowienia służebności przesyłu. Takie rozumienie pojęcia „zwrot” jest spójne z ratio legis art. 229 k.c., którym jest wyznaczenie rocznego terminu przedawnienia po to, by w stosunkowo krótki czasie zakończyć definitywnie potencjalne spory zrodzone z bezpodstawnego korzystania z cudzej rzeczy. Kiedy bowiem rzecz zostaje zwrócona osobie uprawnionej do jej posiadania tudzież korzystanie z niej zostaje uregulowane prawnie (np. w drodze ustanowienia służebności), właściciel powinien możliwie szybko zgłosić roszczenia uzupełniające, a do takich należą właśnie roszczenia z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy.

Reasumując powyższe, zwrot nieruchomości (rzeczy) w rozumieniu art. 229 §1 k.c. następuje w momencie ustanowienia służebności przesyłu i od tego dnia należy liczyć roczny termin do zgłoszenia roszczenia.